Seçim dezenformasyonu: Anketleri nasıl okumalıyız?

17 Nis 2023

16:09

Güvenilir olsun olmasın seçim anketlerinin seçmen davranışlarında ve karar almalarında aktif bir yere sahip. Sağlıklı veri sağlayabilecek, metodolojisi açık anketler, demokratik seçim sürecini olumlu yönde katkı sağlayacaktır. Güvenilir olmayan anketler ise seçmen üzerinde yanlış algı yaratıp kimi zaman kaygıya kimi zaman da seçmenin davranışında olumsuz etkiye neden oluyor.

2023 genel seçim dönemine girdiğimiz bu günlerde sosyal medyada birçok seçim anketiyle karşılaşıyoruz. Ancak seçim döneminde önemli bir rol üstlenen seçim anketleri, her zaman güvenilir bilgi akışı sağlamıyor. Seçimler yaklaştıkça artan kamuoyu araştırmalarının, seçmenler için faydalı bir yönü olduğu kadar yanıltıcı bir boyutu da olabiliyor. Bu durum Türkiye’de seçim anketlerinin şeffaflığı ve güvenilirliği konusunda yaşanan endişeleri de beraberinde getiriyor. Seçim dezenformasyonunun çok yoğun yaşandığı bu dönemde, halkın doğru bilgiye ulaşması daha büyük bir önem arz ediyor. Bu süreçte medyaya büyük görev düşüyor. Medyadan bilgilendirme ve kamuoyunu doğru yönlendirme işlevlerini yerine getirmesi bekleniyor.

Seçim anketleri, kamuoyunun nabzını ölçmek ve bir seçimin sonucunu tahmin etmek için kullanılan etkin bir araç olarak göze çarpıyor fakat güvenilir anket sonuçları elde etmek için; bu bilgilerin doğruluğu, anket metodolojisinin şeffaflığı, örneklem büyüklüğü, anketin zamanı gibi faktörlere dikkat edilmesi gerekiyor.

Geçmiş seçimlerde de bazı araştırma şirketleri, seçim sonuçları hakkında tutarlı bir tahminde bulunmuştu. Ancak bu şirketler, örneklemin nasıl seçildiğini, sonuçların analiz edildiğini ve test yönteminin nasıl belirlendiğini şeffaf bir şekilde halk ile paylaşmamıştı. Dolayısıyla bu durum, seçim anketlerine duyulan güvenin azalmasına neden olmuştu. Peki doğru bilgiye erişmenin bu kadar zor olduğu çağımızda güvenilir anketleri anlamanın bir yolu yok mu derseniz birkaç anahtar elbette var. Bu yazımızda seçim anketlerini okurken nelere dikkat edilmeli ve anket güvenilirlikleri nasıl anlaşılabilir gibi konuları ele alacağız.

Sosyal medya ve telefondan yapılan anketlerin güvenilirliği hakkında da yorumda bulunan Aktükün, Twitter’da kişilerin kendi hesaplarından yaptıkları anketlerin güvenilir olmadığını dile getirmiş. Bunun yanında sosyal medyadan bilimsel yöntemlerle uygulanan anketlerden elde edilen bilgi ve tahminlerin güvenilir olabileceği bilgisini paylaşmış.

Şirketlerin güvenilirliğinin nasıl ölçülebileceğine dair öneride de bulunan İrvan, araştırmayı yayınlayan şirketin önceki seçimlerde gösterdiği performansa bakılması gerektiğine değinerek, düzenli bir şekilde ve hata payları içinde sonuçları tahmin edebiliyorsa bu araştırma şirketinin güvenilir kabul edilebileceğini vurgulamış. Bir başka önerisinde ise, araştırma şirketinin açıklaması zorunlu olan bilgilere verdiği cevapların doğruluğuna bakılması gerektiğinin altını çizmiş.

Seçim anketlerinde sosyal medyanın etkisi

Bu başlık altında seçim anketlerinde sosyal medyanın insanlar üzerindeki büyük etkisini ele alıyor olacağız. Toplumu yanıltmak amaçlı dezenformasyon stratejileri geliştiren kişilerin sayısı her geçen gün hızla artıyor. Sosyal medyanın geniş ağ özelliği, seçim anket sonuçlarının da hızlı bir şekilde yayılmasına neden oluyor.

Sosyal medya anketleri beğeni, oy satın alma veya bot hesapların kullanımı gibi taktiklerle kolayca manipüle edilebildiğinden seçim anketlerinin güvenilirliğine gölge düşürülebiliyor. Bununla birlikte seçim anket sonuçlarının yanlış bir şekilde sosyal medya ortamında yayılmaya devam etmesi kitleler için umutsuzluğa kapılma halini de beraberinde getirebiliyor ve seçmenlerin oy kullanımına çekimser yaklaşmasına sebebiyet verebiliyor. Bu durumda ise anket sonuçlarının yanlış yorumlanması ya da manipüle edilme çalışmalarına karşılık, seçmenlerin bu sonuçlara göre hareket etmeden önce doğruluğunu mutlaka araştırması ve sorgulaması gerekiyor.

Dezenformasyon ürettiği düşünülen paylaşımdaki anket sonuçlarındaki kurum ya da araştırma şirketi Vikipedi üzerinden incelenebilir. Bunun için, “2023 Türkiye genel seçimleri için yapılan anketler” başlığı altında listelenen kamuoyu araştırmalarına erişim sağlayabilir, oranlarla ilgili incelemelerde bulunabilirsiniz. Böylece sosyal medyada seçimi manipüle edebilecek anket sonuçlarına karşı daha şüpheci bir şekilde yaklaşım sağlayabilirsiniz.

Seçim anketlerini değerlendirirken; Bu anketi kim yaptı, anketin kaynağı güvenilir mi, anket kuruluşunun metodolojisi seçim anketi yapmaya uygun mu gibi sorular yöneltebilir, anket kuruluşunun geçmişteki duruşunu arama motorlarını kullanarak araştırabilirsiniz. Ayrıca, seçim anketlerinde sadece bir anket sonucuna değil, birden fazla anket sonucuna bakıp karşılaştırılması, sizlere daha eleştirel bir yaklaşım kazandırabilir. Ek olarak, seçim anket sonuçlarına bakarken anket sonuçlarının tahmin niteliğinde olduğu unutulmamalı. Bu sonuçların, gerçek sonuçlardan farklılık gösterebileceğinin bilincinde olmak sizlere yanıltıcı bilgiler karşısında farkındalık sağlayacaktır.

Anket şirketlerinin güvenilirliği nasıl anlaşılır?

Seçim sürecinde anket şirketlerini çok fazla görüyor, hatta çıkarımlarda bulunabiliyoruz. Bu hassas dönemde şirketlerin metodolojilerinin açık ve şeffaf olması, örneklem büyüklüklerinin yeterli olması ve ankete katılanların demografik dağılımının dengeli olması gibi faktörler göz önüne alınmalı. Ek olarak yapılan anketteki soruların soruluş biçiminin de sonuçlar üzerinde önemli bir etkiye sahip olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, seçmenlerin bakış açısında etki yaratabileceği için sorular açık ve önyargıdan uzak olmalıdır.

Sosyal medya ortamında özellikle seçim dönemlerinde kasıtlı olarak yanlış bilgi yayan, dezenformasyona neden olan kişilerin amacı tam olarak kitleleri manipüle ederek, güvensiz ortamın temelini oluşturmak. Ancak yine de sosyal medya üzerinden yapılan anketlerde öne çıkan bazı detaylar sayesinde uydurulmuş, sahte anket olup olmadığını anlamak mümkün mesela aşağıda görülen anket çalışmasının 1700 kişi ile yapıldığı belirtiliyor. Bu örneklemde baz alınan kişi sayısının düşük olması anket sonuçlarının güvenilirliği açısından şüphe uyandırıyor. Öte yandan, anketteki yüzdelik oranların toplamında da hata olduğu görülüyor. Bu da anketin güvenilirliğini sorgulatıyor. Bu bilgilerden yola çıkarak sorgulanması gereken yere dikkat çekelim.

Örneğin; Türkiye genelinde yapılacak bir tahminde, anket yapılan kişiler sadece bir ilden seçilirse tahmin sonuçları Türkiye ortalamasını yansıtmaz. Ancak örneklem alanının geniş çaplı olmasıyla daha kesin sonuçlar elde edilebilir. Bu sebeple örneklem büyüklüğünün geniş olması, sonuçlara daha düşük hata payı getireceğinden doğru ve güvenilir sonuçlar elde etmeyi amaçlar diyebiliriz.

Örneklem büyüklüğü, metodolojisi ve politikası doğru olan anket firmalarınca belirlenir ve seçim sonuçlarında güvenilirliği sağlamak için uygun örneklem büyüklüğü alınarak kullanılır. Ancak yine de anket sonuçları %100 doğru olmayabilir ve hata payı içerebilir.

Güvenilir olmayan anketlerde şirket ismi gizleniyor

Sosyal medyada doğruluğu ve güvenilirliği bilinmeden paylaşılan anket sonuçlarında bir kurum ya da araştırma şirketinin adı geçmiyorsa kaynağına dair kesin sonuca varmak zor olabiliyor. Belirli tarih aralıkları arasında yapılan ve bu doğrultuda hesaplandığı belirtilen oy oranları şüpheli ya da yanlış bilgileri beraberinde getiriyor. Söz konusu anket şirketlerini arama motorları üzerinden de incelediğimizde herhangi bir anket sonucuna ya da internet sitesine ulaşılamıyor.

Seçim anketlerindeki güvenirliği anlayabilmek adına şu ipuçları dikkate alınabilir;

Belirsizlik etkisi: Güvenilir bir seçim anket şirketi, yaptığı çalışmaları açık ve şeffaf bir şekilde politikalarıyla ortaya koyan bir web sitesine sahip olacaktır. Fakat güvenilir olmayan şirketlerin bu tür detaylarda tutarsızlıkları olduğu gibi şüpheli bir web sitesi olabilir hatta bazılarının web sitesi dahi olmayabilir.
Kişisel bilgi istekleri: Güvenilir anket şirketleri, kişilerden yalnızca anket için gerekli bilgileri isterken, güvenilir olmayan şirketler gereksiz bilgileri isteyebilir hatta kişisel bilgi talebinde bulunabilir. Bu durum da sahte anketler için kolay bir zemin hazırlayabilir.
Anketin stratejisi: Güvenilir anket şirketleri, geçmiş çalışmaları hakkında net bilgiler sunar ancak güvenilir olmayan şirketler genellikle sahte bilgilendirmeler ile manipülatif bir strateji yürütürler.
Anket sorularında tarafsızlık: Güvenilir anket şirketlerinde sorular açık, anlaşılır ve tarafsız bir şekilde sunulur fakat güven vermeyen anket sorularında şüpheli bilgiler ön plana çıkar.

Son olarak, seçim dönemleri medyanın, siyasilerin ve halkın birbiriyle çeliştiği, farklı görüşlerin yoğun olarak paylaşıldığı zamanlardır. Öyle ki bu ortamda doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak zor, yanlış bilgileri ayırt etmek güç olabilir. Bu atmosfer içerisinde doğruluğundan emin olunmayan bilgileri paylaşmak, yanlış bilginin yayılmasına ve insanların yanlış yönlendirilmesine neden olabilir. Bunun için bir bilgiyi paylaşmadan önce, güvenilir haber kaynaklarına, doğrulama kuruluşlarına, resmi kaynaklara ve güvenilir istatistiklere bakmak seçim süreci için faydalı olacaktır.