Faiz, enflasyon ve döviz kuru ilişkisi

3 Ara 2021

15:03

Son aylarda Merkez Bankası’nın verdiği faiz düşürme kararları sosyal medyada gündem oldu. Kararların açıklanmasıyla Türk lirasının diğer döviz kurları karşısında değeri düştü. Buna ek olarak Türkiye’de enflasyon da yükselmeye devam ediyor. Bu sebeple de hem sosyal medyada hem de TV programlarında bu kararlar çokça tartışıldı.

Türkiye’deki tartışma

Pek çok ekonomist faiz oranlarının arttırılmasını veya sabit kalmasını öneriyor. Bunun nedeni olarak ise enflasyonun yüksek olması gösteriliyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise faizin yüksek olduğu için enflasyonun yüksek olduğunu savunuyor. Bu iki görüş çatışmasıyla Türkiye’de yeniden “faiz sebep midir, sonuç mudur?” tartışması ortaya çıkıyor. Türk Lirası’ndaki değer kaybının ‘strateji’ olduğu görüşünde olan kişiler de var. Dahası bazı kesimler TÜİK’in enflasyon oranlarının da gerçek enflasyondan düşük açıklandığı iddia ediyorlar.

Politika Faizi nedir?

Merkez Bankası’nın açıkladığı faiz politika faizidir. Merkez Bankası’nın yeterli likidite bulunmadığında bankalara verdiği kısa süreli borçlar için aldığı ve piyasada fazla likidite bulunduğunda Merkez Bankası’nın piyasadaki parayı çekerek yaptığı borçlanma için verdiği faize politika faizi denir. Merkez Bankasının kullandığı politika faiz oranı, bir hafta vadeli repo işlemlerinde uygulanan faiz oranıdır. Türkiye’de politika faizini Merkez Bankası’nın Para Politikası Kurulu belirliyor.

Reel faiz nedir? Reel faizin yüksek veya düşük olması nedir?

Reel faiz enflasyondan arındırılmış faizdir. Nominal faiz ise görünen faizdir. Yatırımcılar faizden gelir elde etmek istediğinde reel faiz oranına bakarlar. Reel faiz oranı iki şekilde hesaplanır. İlk olarak;

Reel Faiz=Nominal Faiz-Enflasyon

Geçmişteki reel faizleri hesaplarken genelde yukarıdaki formül kullanılır. İkinci formül ise gelecek reel faizler için kullanılır. Enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde genelde ikinci formülün kullanılması daha doğrudur. İkinci formül ise;

Reel Faiz= ((1 + Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon)) – 1

Bu formüllerdeki enflasyon yıllık enflasyondur. Reel faiz genelde mevduat faizi için hesaplansa da politika faizi diğer bankaların faiz oranlarını da etkilediği için politika faizi belirlemede enflasyon da(dolayısıyla reel politika faizi de) etkilidir.

Türkiye’deki reel faiz, nominal faiz ve enflasyon oranları

TÜİK’in açıkladığı verilere göre Ekim ayında TÜFE oranı %19.89’dur. Bu oranı enflasyon oranı olarak alabiliriz. Merkez Bankası’nın açıkladığı bu ayki politika faizi ise %15’tir. Bu verileri aldığımızda ilk formüle göre bu ayki reel faiz oranı 15-19,89=-4,89’dur. Yani reel enflasyon % -4,89’dur.

Merkez Bankası’nın yaptığı ankete göre yıl sonu beklenen enflasyon %19,31’dir. Buna göre ikinci formülü aldığımızda ((1+0,15)/(1+0,1931))-1=-0,03612438186 Buna göre reel faiz %-3,61’dir. Bu oranlara göre bankaların borç karşılığı Merkez Bankası’na vereceği miktarın veya borç karşılığı Merkez Bankası’ndan alacağı miktarın değeri asıl paraya göre % -4,89 veya %-3,61 azdır.

Bazı ülkelerin politika faizi, enflasyonu ve reel politika faizi

Tabloda gayri safi milli hasılası en yüksek olan ülkeler ile enflasyonun en yüksek olduğu bazı ülkeleri verdik. Tabloyu incelediğimizde genelde enflasyon oranının politik faizden daha yüksek olduğunu görüyoruz. Fakat enflasyon ile politik faiz ilişkisini daha iyi görmek için 2015 ve 2021 yılları arasındaki enflasyon ve politik faizin değişimine de bakmak gerekir.

Aşağıdaki videoda bazı ülkelerin enflasyon ve faiz oranlarını görebilirsiniz. Bu ülkeleri seçerken özellikle enflasyonun yüksek olduğu ve Merkez Bankası’nın politika faizini belirlediği ülkeleri seçtik. Sudan, Güney Sudan, Yemen, İran, Venezüella gibi ülkelerde enflasyon yüksek olsa da Merkez Bankası politika faizi belirlemediği için almadık.

Grafikleri incelediğimizde Angola, Mısır ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti hariç genelde faiz oranlarını enflasyon oranlarından yüksek olduğunu görüyoruz. Son aylarda faiz oranını enflasyondan düşük tutan Brezilya ve Türkiye’de enflasyonun arttığını anlıyoruz. Nijerya’da ,Arjantin’de ve Azerbaycan’da ise faiz sabit tutulduğu halde enflasyonun arttığını görüyoruz. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ise faizi düşürüldüğünü ve enflasyonun düştüğünü görüyoruz.

Bazı ülkelerin döviz kuru ve faiz oranı

Bu ülkeleri aynı zamanda döviz kurlarını da inceledik. Bununla döviz kurları ve faiz oranları arasında bir ilişki olup olmadığına bakmak istedik. Buna ek olarak yukarıda aldığımız ülkelerin aynı zamanda döviz kurlarını en çok arttığı ülkeler arasında olduğunu öğrendik.

Grafiklerin son kısımları incelendiğimizde Özbekistan, Sierra Leone, Surinam, Nijerya, Kazakistan, Azerbaycan ve Gana’da döviz kurlarında ve faiz oranlarında fazla bir değişiklik görmüyoruz. Mısır ve Kongo’da ise faizler düşürüldüğü halde dövizde bir değişiklik olmamıştır. Tacikistan’da ve Türkiye’de faizler düşürülürken döviz kuru ise yükseliyor. Angola ve Brezilya’da ise faizler yükseltiliyor döviz kuru düşüyor. Son olarak Arjantin’de hem faiz hem döviz kuru artıyor.