II. Abdülhamid döneminde Alamet isimli bir robot üretildiği iddiası

Devlet arşivlerinde yer almıyor

Araştırmaya devlet arşivleri ve gazete taraması yaparak başladık. Devlet arşivlerinde ne ‘Alamet’ isimli bir robotun ne de Japon İmparatorluğuna böyle bir robot hediye edildiği bilgisine ulaşılabiliyor.

Dünya gerçekliğine göre hareket edildiğinde 19. yüzyılda böyle bir teknoloji adımının atılmasının yerli ve yabancı kaynaklarda özellikle yer alması beklenir. 2009’da yayımlanan bir yazıya kadar ortaya çıkmaması, çıktığı ihtimalde dahi akademisyenlerin bunun üzerine araştırma yapmaması beklenemez.

Oktan Keleş’in iddiaların kaynağı olan yazısında, bu robotun neden şimdiye kadar ortaya çıkmadığı ile ilgili de bir açıklama mevcut. Buna göre: “Osmanlıca, ‘alâmet’ demek nişan, işaret demektir. Yani alâmet kelimesinin Osmanlıca lügat karşılığı ‘nişan’dır. İşte sır budur. Alâmet’ten, nişanlar ve hediyeler olarak kayıtlarda bahsedildiğinden, Alâmet adeta kamufle olmuştur.”

Bu açıklama Osmanlı belgeciliğini ve yazıcılığını kurgusal bir perdenin arkasından incelemek anlamına gelir. Devlet belgeciliği yüz yıllardır devam eden bir gelenek. Dolayısıyla “Alamet” ismi verilen bir robootun herhangi bir nişandan bahseder gibi kaydedilmesi gerçeklikle uyuşmuyor. Ayrıca o dönemde “nişan” kelimesi kadar “alamet” kelimesi de kullanımda. İkisinin ne zaman nerede kullanılacağı yazıcılar tarafından ayırdı yapılmayacak zorlukta değil.

Yazar, aynı metinin devam eden kısmında soruyu kendisi sorup yanıtlamış:

“Japonlar niye bu robot (Alâmet) gerçeğini ifşa etmemişlerdir? Bu soruya şöyle yanıt bulunabilir: O dönemlerde Japon Hanedanlığı karışıklıklar yaşıyordu. Saraylar ve bazı özel hediye mekânları yağmalandı, soyuldu. Alâmet o karışık dönemde, bu soygunlar esnasında birinin eline geçmiş olabilir. Seikosha saat fabrikası 1892 yılında kurulmuş, 1899 yılında ilk alarmlı saati piyasaya sürmüştür. 1881 yılında Kintaro Hattori tarafından Seiko Co limited şirketi kurulmuştur. Soru şudur: Acaba Alâmet bu saatlere ilham olmuş mudur? Acaba Alâmet’in üzerinde bulunan, 7 ustanın isimlerinin baş harfleri bir şeyler ifade ediyor muydu? Ezan okuyan saatlerin menşeinin Japonya olmasında acaba Alâmet’in ne kadar etkisi vardır? Bilinmez ama bilinen bir şey varsa o da; ilk ezan okuyan ve robot sayılabilecek saati dünyada ilk defa Sultan Abdülhamid Han sahneye çıkarmış olduğudur.”

İddia kaynağına göre Alamet’ten geriye yalnızca projede yer alan bir ustayı elinde kurma kolu ile gösteren resim kalmış.

Dünyanın ilk robotunun Osmanlı döneminde yaptırıldığı gibi büyük bir iddiaya kanıt olarak bir çizimin gösterilmesi yeterli değildir.

Erhan Afyoncu’ya sorulmuş

İddianın farklı yerlerde dolaşıma girmesi üzerine Osmanlı devlet teşkilatı üzerine çalışmaları olan Profesör Doktor Erhan Afyoncu’ya da sorulmuş. Afyoncu; Osmanlı Arşivlerinde böyle bir belgenin olmadığını, internette dolaşan her şeye inanılmaması gerektiğini belirtmiş.

Keleş – Pana Film davası

Anlatının yazarı Oktan Keleş, Alamet’in animasyonunu yapmak siteyen Pana Film’e dava açmış. Hürriyet’de yer alan habere göre Keleş’in avukatı Abdullah Egeli; müvekkilinin yazar olduğunu, ileride roman olarak yayımlayacağı eserlerinin kurgusunu yaparak, bir internet sitesinde yayınladığını anlatmış.

Davaya dair haber, anlatının tarihi bir roman kurgusundan ibaret olduğunu gösteriyor. Yazıların yayımlandığı siteden Keleş’in 2009 Kasım tarihli “Zorunlu Açıklama” başlıklı metninde yazı dizisi hakkında “tarihi roman” ifadesini kullanmakla birlikte tarihin yeniden yazılmasına sebep olacak bilgi ve belgelerin yer aldığından da söz etmiş.

Ancak dava haberi ve 2009 tarihli yazıya karşın 2019 yılında “Alamet Robot Üzerinden Karalama Kampanyası” isimli bir metin yayımlanmış. Keleş burada Pana Film davasının anlatının kurgu olması sebebiyle değil kaynağın sebebi Oktan Keleş’ten izin alınmamasından dolayı açıldığını belirtmiş. Alamet’in de robotu yapan Mevlevi Dedesinin de gerçek olduğundan bahsetmiş.

Keleş’in bir başka iddiası

Oktan Keleş, 2022 yılında tv100‘de yayımlanan Kayıt Dışı isimli programda Atatürk’ün çocukluğunu gösterdiği iddiasıyla bir fotoğraf paylaşarak yine gündeme gelmişti. İlk incelemelerle çocuğun başındaki kalpağın Atatürk’ün doğduğu dönemle uyumsuz olması dikkat çekiyordu. İddianın gündeme geldiği dönem görüşleri sorulan tarihçiler de fotoğrafın Atatürk’ün çocukluğunu göstermediği yönünde fikir birliğindeydi.

Görünen o ki Oktan Keleş’in 2009’da yayımladığı yazısına dayanan iddianın resmi belgelere göre bir doğruluğu bulunmuyor. Kendisi, farklı zamanlarda tarihi olay ve kişilerle ilgili resmi kaynaklarca doğrulanamayan iddialar ortaya atmıştı.

Tarihi aktarımlarda kaynaklandırma

Herhangi bir bilgi paylaşımında, özellikle tarihi olaylarla ilgili anlatılarda kaynak gösterilmesi güvenilirlik için en başta gelen unsur. Aksi halde herhangi bir yerden bulunan herhangi bir fotoğraf veya tarihi esinlenmeden yola çıkan kurgular gerçeklik algısını bozup sahte tarih yazıcılığına sebebiyet verebilir.

Sonuç olarak II. Abdülhamid döneminde dünyanın ilk robotunun üretildiği iddiası yanlış. İddia, Oktan Keleş’in 2009’da yayımladığı metne dayanıyor. Bu tarihten önce herhangi bir yerde sözde ilk robot Alamet’ten söz edilmemiş. İddianın kaynaklandırmasını yapma çabamız da birincil kaynak eksikliği nedeniyle sonuca ulaşamadı. Osmanlı, yüzlerce yıllık belge geleneği sahiptir. İddia edildiği gibi bir üretimin süreci mutlaka resmi belgeler aracılığıyla takip edilirdi. Kaldı ki bu derece sansasyonel bir haber de dönemin gazetecilerinin gözünden kaçmazdı.

Tüm bu sebepler dolayısıyla iddianın yanlış olduğunu söyleyebiliyoruz.