Atatürk’ün, hutbelerde isminin anılmaması için kararname çıkardığı iddiası

Kararname, son halife Abdülmecid Efendi’nin isminin anılmaması için hazırlanmış

Diyanet Başkanı Ali Erbaş; Sözcü’den Saygı Öztürk aracılığıyla yaptığı açıklamada, Atatürk’ün, isminin anılmamasının kendi talebine dayandığını söylemiş.

Ali Erbaş, sözlerini doğrulamak için Atatürk’ün de Gazi Mustafa Kemal olarak imzaladığı  arşiv belgesini paylaşmış.

Söz konusu kararnamenin tarihi, 5 Mart 1924. Bu da hilafetin kaldırılmasından (3 Mart 1924) 2 gün sonraya tekabül ediyor. Arşiv belgelerine dayanarak araştırma kitapları yazan gazeteci Murat Bardakçı, konuyla ilgili 27.03.2022 tarihli bir yazı kaleme aldı.

Bardakçı’nın yazısına göre, hilafetin kaldırılması üzerine bir sonraki cuma namazındaki hutbede kimin isminin geçeceğine dair tartışmalar başlamış. Bu tartışmaların sonuca varması için Ankara’ya telgraflar gönderilmiş.

Hutbe konusunda karışıklık yaşanmasının sebebi, bu dualarda halifenin isminin anılması geleneğidir. Halifelik kaldırıldığı için kimin isminin okunacağı noktasında soru işaretleri oluşmuş. Bu noktadan bakıldığında, Atatürk’ün isminin anılmamasının sebebi halife olmamasıdır. 

5 Mart 1924 tarihli kararnamenin çıkarılmasının sebebi, akıllardaki bu soru işaretini gidermek. Kararnamede, “isim zikredilmeksizin” diyerek kastedilen kişi son halife Abdülmecid Efendi’dir.

Bardakçı, yazısının sonlarına doğru iddiayı şu şekilde değerlendiriyor:

“Hutbelerde Mustafa Kemal Paşa’nın isminin geçmemesi” şeklinde yorumlanan Bakanlar Kurulu Kararı’nın çıkartılma sebebi işte budur. Hükümet kararı, “hutbelerde bundan böyle Halife’nin isminin geçmemesi” için almıştır, yani kararın Mustafa Kemal’in isminin kullanılmaması ile bir alâkası bulunmamaktadır.

6 Mart 1924 tebliği: Halife ve hilafet mevcut olmadığından…  

Kararnameden 1 gün sonra, 6 Mart 1924’te, kararın halifelik kurumunun kaldırılmasına bağlı olarak çıkarıldığını gösteren tebliğ yayımlanmış. Tarihçi Sinan Meydan’ın paylaştığı belgeyi ekliyoruz.

Bakanlar Kurulu’nun kararnamesinden sonra hutbe tebliği ayrıca yayımlanmış. Konuya dair haber, 8 Mart 1924’te, dönemin İkdam gazetesinde ilk sayfadan verilmiş.

8 Mart 1924 tarihli İkdam Gazetesi – Dün camilerde hutbe nasıl okundu? / Cumhuriyete ve millete dua edildi. / Hatiplere cuma namazı hutbesinde millet ve cumhuriyetin refah ve saadeti namına dualar yapılması bildirilmiş ve bu hususta imza atılmıştır.

Görüldüğü gibi, Diyanet Başkanı Ali Erbaş’ın kanıt olarak sunduğu arşiv belgesi, halifeliğin kaldırılmasını (3 Mart 1924) takip eden günlerde (5 Mart 1924) çıkarılmış. Nitekim 6 Mart 1924’te yayımlanan tebliğde, “isim anılmadan” ifadesi ile son Halife Abdülmecid’in kastedildiği açıkça görülmektedir.

Halifelerin ismi, gelenek gereği her hutbede zikredilirdi. Atatürk, halife olmadığı için her hutbede anılmaz. Özel günlerdeki hutbelerde şehit ve gaziler ile birlikte anılmasının, bu gelenek ile veya 1924 kararnamesi ile herhangi bir bağı yok.