Rusya-Ukrayna kriziyle ilgili neleri doğruladık?

24 Şubat 2022’den bu yana devam eden Ukrayna – Rusya arasındaki gerilim dünya gündemine damgasını vurdu. Tüm dünyada etkisini sürmeye devam eden krizin siyaset, ekonomi gibi alanlarda ciddi değişikliklere yol açtığı görülmekte. Yaşanan olaylarla beraber medyada bilgi kirliliğinin de artış göstermesi kaçınılmaz oldu. Ukrayna – Rusya’yı gösterdiği iddia edilen görüntüler, bilgilendirmeler, sosyal medya gönderileri art arda geldi. Sosyal medya kullanıcılarının paylaşımları yayılım gösterdikçe dezenformasyon arttı. Yanıltıcı video ve görüntüler kullanıcılar arasında kafa karışıklığına sebebiyet verdi. Eski tarihli görüntülerin, Rusya – Ukrayna çatışmaları sırasında çekilmiş gibi gösterildiğine sıklıkla rastladık. Bu yazımızda haftalardır sürmekte olan krizle ilgili paylaşılan yanıltıcı paylaşımların analizlerini derledik.

1 – Görüntülerin Kharkiv’deki Rusya – Ukrayna çatışmasına ait olduğu iddiası

 

Görüntülerin, Ukrayna Kharkiv’de yaşanan çatışmalar sırasında kaydedildiği iddia edilmişti. Sonuç olarak, Videodan ekran görüntüsü alıp tersine görsel arama yaptığımızda Cumhuriyetin ve BBC’nin haberleriyle karşılaştık. YouTube’da “2015 Tianjin explosions” şeklinde araştırmaya devam ettiğimizde, iddia edilen görüntülerin 12 Ağustos 2015 yılında Çin’in Tianjin kentinde tehlikeli maddelerin işlendiği limanda yaşanan patlamaya ait olduğuna ulaştık. Ukrayna’da yaşananlar ile herhangi bir ilgisi bulunmadığı için iddia yanlış. YouTube’da paylaşılan görüntü

Analizin devamını okumak için

  2 – Görüntüdeki jet uçaklarının Ukrayna üzerinde uçtuğu iddiası

 

Videoda, bir grup askeri jet uçağının Ukrayna’nın Kharkiv şehrinin üstünde alçak uçuş yaptığı iddia edilmişti. Videodan alınan görüntüleri tersine arama yöntemi kullanarak aradığımızda, videonun 4 Mayıs 2020’de paylaşıldığını gördük.  Elde ettiğimiz sonuçlar doğrultusunda uçakların, gösteri uçuşu provası yaparken çekilen görüntüleri olduğunu anladık. YouTube linki

Analizin tamamını okumak için;

  3- Rus ordusunun paraşütle Kharkov’a indiği iddiası 

Videoda, bir grup askeri jet uçağının Ukrayna’nın Kharkov şehrinin üstünde alçak uçuş yaptığı iddia edilmişti. Videodan alınan görüntüleri tersine arama yöntemi kullanarak aradığımızda, videonun 4 Mayıs 2020’de paylaşıldığını gördük.  Elde ettiğimiz sonuçlar doğrultusunda uçakların, gösteri uçuşu provası yaparken çekilen görüntüleri olduğunu anladık. YouTube linki

Analizin tamamını okumak için;  

4 – Bayraktar TB2’nin Rus konvoyunu vurduğu anı gösterdiği iddiasıyla paylaşılan video 

Çatışmaların ilk günlerinde paylaşılan söylemlerden bir diğeri de ‘Ukrayna’da Bayraktar TB2’nin Rus konvoyunu imha etmiş’ söylentisiydi. İddia edilen görüntüleri taradığımızda, ‘Clash Report’ adında Twitter kullanıcısının hesabından 3 Mart 2020 yılında paylaşıldığını gördük. Videonun bilgilendirmesinde, ‘Suriye’de TB2’nin Esad rejimi konvoyunu vurduğu’ belirtilmiş.

 İlgili Tweet;

 

Analizin tamamını okumak için

5 – ‘Savaşzede çocuk’ fotoğrafı Ukrayna- Rusya çatışmaları sırasında çekildi

Twitter üzerinden paylaşılan iddialara göre, Ukrayna’da çatışmalar arasında kalmış bir çocuğun olduğu öne sürülmüştü.  İddia edilen fotoğrafı incelediğimizde Google sonuçlarına göre, YouTube’da 2015 yılında yayımlanan bir klipe ait olduğuna ulaştık. 2015’te kaydedilen bir videodan ekran görüntüsü olarak alınan fotoğrafın güncel olaylarla bağlantısı sanılarak paylaşılmıştı.   YouTube’da “Donbas’ın Çocukları Hakkında Bir Şarkı” başlığıyla paylaşıldığı sonucuna ulaştık. İddia edilen fotoğraftaki çocuğun, Ukrayna- Novorossiya arasında yaşanan krizde hayatta kaldığı bilgisini de araştırmalarımız sonucunda bulduk. İlgili video linki

Analizin devamını okumak için  

6 – Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski askeri üniformasıyla sahada görev alıyor

 Twitter’da paylaşılan görüntülere göre, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin Rusya ile yaşanan çatışmalarda orduyla beraber sahada yer aldığı belirtilmişti. Askeri üniforma ile yayılım gösteren fotoğrafın iddiaları güçlendirdiğini görmüştük. Görselleri tersine arama yöntemi kullanarak incelediğimizde, fotoğrafın 2021 yılının nisan ayında çekildiği sonucuna eriştik. Dailymail’in haberinde ilgili fotoğrafları gördük. Dailymail’in haber linki Zelenski’nin iddialara konu olan diğer fotoğraflarının da güncel olarak yaşanan Ukrayna- Rusya çatışmalarıyla bir bağlantısı olmadığını anladık. Euronews haber linki

Analizin tamamını okumak için

7 – Ukrayna Kharkov’da ‘binaya Rusya bayrağı asıldı’ iddiası 

 24 Şubat’ta sosyal medyada sıkça karşılaştığımız gönderilerden birisi de Ukrayna’nın Harkov(Harkiv) şehrindeki bir binaya Rusya bayrağı çekildiği iddia edilmişti. İlgili fotoğrafı Google üzerinde tersine görsel arama yöntemiyle aradığımızda fotoğrafın Reuters tarafından 2014 yılında çekildiğini anladık.

Analizin devamını okumak için

8 – Time Dergisi’nin Putin’i Adolf Hitler’e benzeten bir kapak tasarladığı iddiası 

Rusya- Ukrayna olayları sürecinde sosyal medyada yaşanan bilgi krizlerinden bir diğeri de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Adolf Hitler’e benzetildiği bir dijital tasarımının yapıldığı. Paylaşılan görselde yer alan anahtar kelimeleri Google’da aradığımızda Time dergisinin böyle bir tasarımı olmadığı bilgisine ulaştık.  İddialara konu olan tasarımın, Patrick Mulder isminde bir kullanıcı tarafından tasarlanarak paylaşıldığını öğrendik. Time dergisinin güncel kapak tasarım linki

Analizin devamını okumak için

  9 – Yaşanan saldırılarda hayatını kaybeden Ukraynalı askerin telefonunu Rus askerinin açtığı iddiası

  Sosyal medyada kullanıcıların paylaşımlarına göre, yaşanan güncel çatışmalarda hayatını kaybeden bir Ukraynalı askerin ailesini telefonla aradığı ve telefonu bir Rus askerinin açtığı söylenmişti. Bu iddiayı incelemelerimiz sonucunda görüntülerin eski tarihli olduğunu, “Ukraynalı sabotaj-keşif grubu operasyonu başarısız oldu 23 Kasım 2017 Donbass” başlığı ile paylaşıldığını gördük. İddia edilen videonun YouTube’a 19 Ağustos 2018 yılında yüklendiğini bulduk. YouTube linki

Analizin devamını okumak için 

10 – Dinamo Kiev futbolcularının silahlanarak direnişe katıldığı iddiası 

 Sosyal medyada karşılaştığımız görsellerden birisinde, askeri kıyafetlerle fotoğraf çekilen kişilerin, Dinamo Kiev futbol takımının oyuncuları olduğu üzerine paylaşımlar yapılmıştı. Bu iddia kaynaklarının kullandığı fotoğrafı tersine aradık ve 25.02.2022 tarihinde Gonor Group isimli sosyal medya hesabından paylaşıldığı bilgisine ulaştık.

Analizin devamını okumak için

11 – Bir araca molotof atıldığı görülen videonun Ukrayna-Rusya çatışması sırasında çekildiği iddiası

Twitter kullanıcılarının paylaşımlarına göre, Rusya’nın Kiev’e saldırısı sonucunda, sokakları dolduran Ukrayna halkının tanklara molotof attığı iddia edilmişti. Yandex’te tersine görsel araştırmalarımız sonucunda, videonun 2014 yılında Kiev’de gerçekleşen protestolara ait olduğunu bulduk.

İlgili videonun YouTube linki

Analizin tamamını okumak için

12 – Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski’nin Twitter’dan dünya liderlerini takip etmeyi bıraktığı iddiası

 

25 Şubat’ta Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin Twitter hesabından tüm dünya liderlerini takip etmeyi bıraktığı iddia edilmişti. İddianın gerçek olup olmadığını Twitter hesabının arşiv görüntülenmelerini inceledik. Sonuçlara göre, Zelenski Haziran 2019’dan beri kimseyi takip etmiyor.

Analizin tamamını okumak için   

13 – Rusya ile Ukrayna arasında yaşanan çatışmaları gösterdiği iddia edilen video

 

28 Şubat 2022’de yayılım gösteren iddiada, bir grup askeri tip uçağa ateş açıldığı an CNN Türk canlı yayınında aktarılmıştı. Bu iddia videosunu detaylı incelediğimizde, 2. Dünya savaşını anlatan dijital bir tasarım olduğu sonucuna ulaştık.

İlgili videonun Instagram linki

Analizin tamamını okumak için

14 – Kiev Belediye Başkanı ‘Vitali Kliçko’nun fotoğrafı, Rusya – Ukrayna çatışmaları sırasında çekildi’ iddiası

Sosyal medyada Rusya- Ukrayna kriziyle ilgili yayılan söylemlerden biri de Kiev Belediye Başkanı Vitali Kliçko’nun Ukrayna’yı savunurken çekilen fotoğrafıydı. Fotoğraf üzerinde Google’da araştırma yaptığımızda, Kliçko’nun sosyal medya hesaplarından 13 Mart 2021 tarihinde paylaşıldığı tespit ettik.

Analizin tamamını incelemek için

15 – ‘Ukrayna ve Rus uçağı it dalaşı yapıyor’ iddiası

 25 Şubat’ta Twitter kullanıcıları tarafından, MiG-29 uçağının Rusların Su-35 savaş uçağıyla it dalaşı yaptığı ve düşürdüğü iddia edilmişti. Videodan aldığımız görüntüleri arama motorları üzerinde araştırdığımızda, 25 Şubat 2022’de Comrade Corb adlı YouTube hesabından paylaşıldığını gördük. Görüntülerin, ‘Digital Combat Simulator World’ oyununa ait olduğunu tespit etmiştik. Videonun YouTube linki

Analizin tamamını incelemek için

16 – Volodimir Zelenski’nin gamalı haçlı forma ile fotoğrafı olduğu iddiası 

27 Şubat’ta sosyal medyada Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin elinde gamalı haçlı formayla bir fotoğrafı olduğu iddia edilmişti. Fotoğraf üzerinde araştırma yaparken edindiğimiz sonuçlara göre, Gamalı haçın formaya dijital müdahale yapılarak eklendiğini bulduk. Fotoğrafın, 8 Haziran 2021’de Zelenski’nin Instagram hesabından paylaşıldığı bilgisini edindik.

İlgili fotoğrafın Instagram linki

Analizin tamamını okumak için

  17 – Video, ‘Ukrayna ordusuna katılacak olan baba ile kızın vedalaşmasını gösteriyor’ iddiası

 Sosyal medyada sıklıkla karşılaştığımız paylaşımlardan bir diğeri de Ukrayna ordusuna katılacağı için ailesine veda eden bir babayı gösterdiği iddia edilen video olmuştu. Videoyu incelemelerimiz sonucunda, videonun Donetsk Oblastı’nın Gorlovka şehrinin tahliyesi sırasında çekildiğini bulduk. Görüntülerdeki kişinin ise Rusya tarafından tanınan Donetsk Cumhuriyeti milislerine katılacağı bilgisine ulaşmıştık.

Analizin tamamını okumak için

  18 – Ukrayna halkının çatışmalara ‘tahta silahla’ gittiği iddiası 

Ukrayna- Rusya gerilimi sürerken sosyal medyada doğruluğu tartışılacak iddialar paylaşılmaya devam ediyordu. 1 Mart’ta Ukrayna’da sivillerin tahta silahlarla çatışmalara katıldığı yönünde bir iddia ortaya çıkmıştı. Görüntüleri Google’da tersine arama yöntemiyle taradığımızda, olayın 19 Şubat 2022’de Ukrayna’nın Kharkiv şehrinde sivil gönüllülere verilen askeri bir eğitim tatbikatı sırasında çekilen fotoğraflar olduğunu tespit ettik. Anadolu images linki

Analizin tamamını okumak için

  19 – Askerlerin “Patlamaya devam” şarkısını söylediği gösterilen videonun güncel olduğu iddiası

 

Yaşanan olaylarla bağlantılı olarak sosyal medyada denk geldiğimiz bir videoda, iki Rus askerin, Patlamaya devam isimli Türkçe bir şarkı söylediği görülmüştü. Bazı kullanıcılar bunu Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan operasyonlarla ilişkilendirmişti. Video içeriğini incelediğimizde, Cemil isminde askerliğini 2020’de Rusya’da yapmış bir Ahıska Türkü’nün Ekim 2020 tarihli bir paylaşımına ait olduğunu bulduk. İlgili videonun Instagram paylaşımı

Analizin tamamını okumak için

  20 – ‘Terk edilen Rus askeri araçları kullanan Ukraynalı kadın’ iddiası 

 ‘Ukraynalı bir kadının yaşanan çatışmalar sonucu, Ruslar tarafından terk edilen askeri tankına sahip çıkarak nasıl kullanılması gerektiğini paylaşıyor’ söyleminin analizini yapmıştık. Google üzerinde anahtar kelimelerle yaptığımız arama sonucunda, videodaki kişinin TikTok fenomeni olan Nastya Tuman olduğunu bulmuştuk. Videonun eski tarihli olduğunu bilgisini de Nastya Tuman’ın sosyal medya hesaplarını incelememiz sonucunda bulmuştuk. Videonun orijinal linki

Analizin tamamını okumak için

  21 – ‘Ukraynalılar eBay’de ikinci el Rus tankı satıyor’ iddiası

  Sosyal medyada denk geldiğimiz, ‘Ukraynalıların terk edilmiş Rus tankları için, bir online alım satım sitesi olan eBay’de ilan veriyor’ söylemini incelemiştik. İddia edilen fotoğrafı, tersine görsel arama sitesi olan Tineye üzerinden taradığımızda 2010 yılında askeri forum sitesi olan Defencetalk’ta paylaşıldığı sonucuna ulaştık. eBay sitesinin satış poliçesini incelediğimizde, askeri araç satışı yapmanın yasal olmadığını gördük. eBay sitesinin linki

Analizin tamamını okumak için

 22 – ‘2015 Ukrayna güzelinin orduya katıldığı’ iddiası

 

Ukrayna’da yaşanan olaylarda sosyal medyada yanlış olduğunu bulduğumuz paylaşımlardan biri de ‘2015 Miss Grand International’da Ukrayna’yı temsil eden model Anastasiia Lenna’nın Rusya’ya karşı savaşmak için orduya katılmış’ söylentileriydi. Bu söylentileri incelememiz sonucunda, fotoğrafın bir oyunda çekildiğini tespit etmiştik. İlgili fotoğrafın Instagram linki

Analizin tamamını okumak için

23 – Ukrayna’nın gönüllü askerlere günde 1000-2000 dolar ikramiye ödeyeceği iddiası

 ‘Ukrayna Rusya’ya karşı gönüllü olarak mücadele edecek askerlere günlük 1000 – 2000$ verecek’ iddiasını incelemiştik. Anahtar kelimelerle arama yaptığımızda, Ukrayna devletiyle ilişkilendirilen iş ilanı, ‘Silent Professionals’ isimli ABD merkezli koruma, güvenlik ve paralı askerlik işleriyle ilgili personel ilanı açan bir platforma ait olduğunu tespit etmiştik fakat iş ilanında “aktif olarak Ukrayna safında savaşacak” dendiğine dair bir bilgi bulamamıştık.

Analizin tamamını okumak için   

  24 – Video, ‘Ukrayna’da ölü süsü verilen kişileri gösteriyor’ iddiası

 

Sosyal medya kullanıcıları arasında 7 Mart tarihinde paylaşılan iddialardan bir diğerinde ise, Ukrayna-Rusya krizi ile alakalı, Ukrayna’da bazı kişilere ölü süsü verilerek ceset torbalarına konduğu ve bunun haber yapılmasıydı. İddia edilen videoyu önceden de yaptığımız araştırma sonucunda, Avusturya’nın başkenti Viyana’da gerçekleştirilen iklim politikasına karşı yapılan protestolarından olduğunu bulmuştuk.

 Analizin tamamını okumak için

Bu iddiayı Doğrula olarak daha önce de incelemiştik. Önceki incelememizde iddia edilen konu, Covid-19 kaynaklı ölümlerin gösterilmiş gibi varsayılmasıydı.

  25 – ‘Toyota, Ukrayna’ya destek amacıyla 5 bin araç gönderiyor’ iddiası

 2 Mart tarihinde Twitter kullanıcıları arasında, Toyota’nın Ukrayna’daki askeri operasyonlarda destek amacıyla 5 bin araç göndereceği konuşulmuştu. Toyota şirketinin resmi hesaplarını detaylı incelediğimizde böyle bir açıklamaya yer verilmediğini görmüştük. Toyota’nın Rusya- Ukrayna krizine dair Saint Petersburg’daki fabrikasında üretimin durdurulduğu ve Rusya’ya araç sevkiyatını durduracağı yönünde bilgilere ulaşmıştık.

Analizin tamamını okumak için  

26 – ‘Rusya, Polonya sınırındaki NATO üssünü vurdu’ iddiası

 13 Mart tarihine geldiğimizde yaşanan krizle ilgili, Rusya’nın, Ukrayna’nın Polonya sınırına yakın bir yerde bulunan NATO eğitim üssünü vurduğuna dair çıkan haber ve iddialarla karşılaşmıştık. Vurulan üssün kullanıcılar arasında, NATO’ya ait olduğu düşünülmüştü. İddiayı doğrulayabilmek adına NATO’nun resmi hesaplarını incelemiştik. Rusya’nın Ukrayna’nın Polonya sınırına yakın bir üssü vurduğu doğruydu fakat üssün NATO’ya ait olmadığını bulmuştuk.

Analizin tamamını okumak için   

 27 – ‘Videodaki çocuk, tek başına Ukrayna-Slovakya sınırını geçti’ iddiası

 

Ukrayna’da yaşanan olaylarla ilgili karşılaştığımız yanıltıcı paylaşımlardan bir diğerinde, videodaki 11 yaşında olduğu söylenen çocuğun tek başına Slovakya sınırına geçtiği belirtilmişti. Bu söylentileri detaylı bir şekilde incelediğimizde, araştırdığımız kaynaklarda, videodaki çocuğun 4 yaşında olduğunu ve ailesiyle birlikte Polonya sınırına geçtiğini öğrenmiştik. Açıklama olarak belirttiği olayın gerçek olduğunu fakat video ile bir bağlantısı olmadığını anlamıştık.

Analizin tamamını okumak için   

28 – ‘Ters dönmüş tank fotoğrafının Rusya – Ukrayna çatışmalarında kaydedildi’ iddiası

 14 Mart’ta Twitter’da sıklıkla karşılaştığımız bir gönderiyi ele almıştık. Yaşanan olaylarla ilgili incelemesini yaptığımız fotoğrafta ters duran bir tank fotoğrafının paylaşımını görmüştük. Ters dönmüş tank görselini tersine arama yöntemi kullanarak aradığımızda, iddiaya konu olan fotoğrafın 12 Temmuz 2021’de Rusya’da meydana gelen bir kazaya ait olduğunu bulmuştuk. İlgili videonun YouTube linki

Analizin tamamını okumak için

  29 – Zelenski’nin yanında görülen kişinin saldırılar sonucu hayatını kaybeden Inna Derusova’yı gösterdiği iddiası

 13 Mart’ta başta Sputnik olmak üzere, videoda Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski’nin yanında görülen kişinin vefat eden Inna Derusova olduğu öne sürülmüştü. İddia sahipleri, Zelenski’nin Ukrayna’da yaşanan savunmalarda orada bulunmadığını belirterek, videonun sahte olduğunu ve Inna Derusova’nın ölümünden önce çekildiğini iddia etmişti. Görüntülerdeki kişinin iddia edilen kişiden farklı olduğu sonucuna ulaşmıştık. Görüntüdeki kişinin, Ukrayna Silahlı Kuvvetleri Tıbbi Kuvvetleri Komutanı Tuğgeneral Tetiana Ostashchenko olduğunu bulmuştuk.

Analizin tamamını okumak için

30 – Rus kozmonotların Ukrayna’ya destek amacıyla özel kıyafet giydiği iddiası

Yakın zamanda, sosyal medyada ortaya atılan ‘Rus kozmonotlar Uluslararası Uzay İstasyonu’na Ukrayna renklerini içerisinde barındıran uzay kıyafeti giyiyor’ iddiasını incelemiştik. Elde ettiğimiz sonuçlara göre, Kozmonot Olge Artemyev 2014 yılında da aynı kıyafetle paylaşım yapmıştı. Kozmonotların giydiği uzay kıyafetlerinin Rusya-Ukrayna arasında başlayan krizin çok öncesinde tasarlandığını görmüştük.

Analizin tamamını okumak için

31 – Videonun propaganda amacıyla Ukrayna stüdyolarında çekildiği iddiası

  24 Mart’ta Rus bombardımanında ölen siviller olduğu imajı yaratmak için Ukrayna stüdyolarında çekildiği söylenen görüntüleri incelemiştik. Bulduğumuz sonuçlara göre görüntüler, Rus rapçi Husky’nin 2020 yılında yayınlanan klip çekimini gösteriyor.

Analizin tamamını okumak için