Ankara’daki ‘raylı sistem’ tartışması nasıl okunmalı

Metro konusu nasıl tekrar gündeme geldi?

ABB Başkanı Mansur Yavaş, 12 Haziran 2022 Pazar günü ‘Ankara için 110 proje‘ konulu halka açık bir konuşma gerçekleştirdi. Kendi başkanlığından önceki dönemlerde metro yapımı ile ilgili şu söylemleri tartışmaya yol açtı:

‘Göreve başladığımızda maalesef Ankara’da bırakın devam edeni, projesi hazır çizilmiş bir tane metro hattı yoktu. Metro konusu hep ötelenmiştir. Geçmişi hatırlıyoruz…Sayın Murat Karayalçın burada. Onun döneminde bu kente 23 kilometrelik metronun mimarıdır. Kendisine hepinizin önünde bir kez daha teşekkür ediyorum. Çok kısa sürede bu metroların Ankara halkına kazandırmıştır. Ondan sonraki 25 yılda ise belediye 1 metre metro yapmadı.’

kaynak

Bunun üzerine, eski ABB Başkanı İbrahim Melih Gökçek,  30 Haziran 2022 tarihinde Twitter hesabı üzerinden paylaştığı bir videoda bu söylemlere karşılık verdi:

‘Önce metrodan başlayalım. Ne demiş bu Mansur Yavaş seçim öncesi? Size 58 kilometre metro yapacağım, söz veriyorum 5 senede. İlk 9 ay proje, 4 sene içerisinde de 58 kilometre metro… Geldikten sonra, aman Ya Rabbi! Ne bahaneler, ne bahaneler, ne bahaneler…Bir de üstüne bana iftira atıyor. Diyor ki, Melih Gökçek 1 metre metro yapmadı, diyor.  Teker teker hepsini belgeli belgeli bu attığım tweet’in arkasından göstereceğim.’

kaynak

kaynak

İki siyasetçinin de gerek sosyal medyada gerekse haber sitelerinde metro ile ilgili birçok savı bulunmakta. Bu sebeple, incelememizde her bir söylemi teker teker ele almak yerine, Ankara’daki raylı toplu taşım sistemlerinin tarihine odaklandık.

Ek olarak, incelememiz Büyükşehir Belediyesi kapsamında olduğundan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları A.Ş.’ye ait olan Başkentray banliyö trenini  hariç tuttuk. 07.02.1982 tarihli Bakanlar Kurulu Kararıyla birlikte Ankara’da ulaşım hizmetlerini veren ve Ankara Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı bir kuruluş olan EGO’nun (Elektrik Gaz Otobüs Genel Müdürlüğü) işlettiği (A1) ANKARAY ve metro (M1, M2, M3, M4) hatlarına odaklandık.

Ankara’da toplu taşım planlamasında raylı sistemler

1970’li yıllarda Ankara’da yaşanan kent içi ulaşım bir sorun haline gelir. Bu soruna çözüm olarak 7 Ekim 1969 tarihinde yapılan kent içi ulaşım etüdünde Ankara’da metro kurulması ilk kez önerilir.  Bu çalışma tümü tünelde olmak ve iki aşamada tamamlanmak üzere, toplam 14 km’lik metro sistemini önermiştir. Her aşama 7’şer km’lik hat uzunluğuna sahiptir. Birinci aşamanın Kavaklıdere-Dışkapı, ikinci aşamanın ise Dikimevi-Beşevler arasında yapımı öngörülmüştür.

Kavaklıdere-Dışkapı arasındaki hat, altyapı sorunları nedeniyle yapılamaz. Dikimevi-Beşevler  hattı ise günümüzde (A1) ANKARAY hattının durakları arasında yer almaktadır.

Hatlarla ilgili birçok etüt çalışması yapılsa da 1994 yılında kadar hiçbiri onay alamaz. 1994 yılında onaylanan plan, Mehmet Altınsoy’un ABB Başkanı olarak görev yaptığı dönemde çalışmalarının yapıldığı Ankara Ulaşım Ana Planıdır. Bu plan, Murat Karayalçın döneminde, Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından 07.03.1994 tarih ve 130 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve Ankara Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) tarafından 10.3.1994 tarih ve 94/3 sayılı kararı ile onay almıştır.

Ankara Ulaşım Ana Planı’na göre metro sisteminin 2015 yılına kadar 44,5 km’lik bir ağa sahip olması hedeflenir. Bu metro sistemi 4 hattan oluşur:

• Kızılay – Batıkent (Günümüzde M1 hattı),
• Kızılay – Çayyolu (Günümüzde M2 hattı),
• Ulus – Keçiören (M1’den M4’e aktarmalı hat),
• TBMM – Dikmen (Yapılamamıştır).

Aralarında ilk hizmete açılan hat, 1997 yılında açılan (M1) Kızılay-Batıkent hattıdır. Bu hat, Ankara Kentsel Ulaşım Ana Planı’nda bulunan projelerden biri olan (A1) ANKARAY (1996) ile birlikte planlanarak bir yıl arayla hizmete girmiştir. Kızılay – Çayyolu ve  Ulus – Keçiören hatları ise 2014 ve 2017 yıllarında işletilmeye başlanmıştır.

90’lı yılların sonu: (A1) ANKARAY ve (M1) Batıkent – Kızılay Metrosu

1996 yılında hizmete giren ANKARAY hattı, Ankara’da raylı toplu taşımanın ilk örneğidir. 8.527 m. hat uzunluğundaki bu sistem, Ankara kent merkezinin önemli bir aksında, Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi (AŞTİ) ve Dikimevi arasında hizmet vermektedir. Yaklaşık 15 kilometre uzunluğundaki (M1) Batıkent-Kızılay hattı ile birlikte planlanmıştır.

Mehmet Altınsoy görev yaptığı dönemde, (M1) Kızılay-Batıkent hattı, UKOME Genel Kurulu Kararı (22.09.1986, 86/22) ile Kentsel Ulaşım Çalışmasıyla belirlenen Ankara Raylı Toplu Taşım Sistemi’nin Birinci Aşması olarak onay alır. Altınsoy’un görevi bittikten yaklaşık dokuz ay sonra, ANKARAY projesi ilk kez 24 Aralık 1989 tarihinde yatırım projeleri arasında Resmi Gazete‘de yayımlanır.

Bu iki hat için tekliflerin alındığı ve inşasına başlandığı dönemde Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Murat Karayalçın’dır. 1989-1990 yılları arasında bu iki proje için teklif alınır. Ancak verilen dört teklifin arasında teknolojik açıdan bazı farklılıklar bulunuyordu. Bu sebeple kurulan  ‘Ankaray Danışma Kurulu’, Ankara’da raylı toplu taşım sistemleri hakkında çalışmalar yürüttü.

Yapılan çalışmaların ardından, ilk olarak 13 Mayıs 1991 tarihinde, iki hat arasında aktarma yapılması yapılması planlanan Kızılay istasyonun inşaatı başlar. Akabinde 7 Nisan 1992 tarihinde ANKARAY’ın inşaatı ve 29 Mart 1993’te (M1) Batıkent-Kızılay metrosunun inşaatı başlar. İnşaat başladıktan sonra, aynı yılın Eylül ayında, Murat Karayalçın’ın görevi son bulur.

21 Eylül 1993 ila 27 Mart 1994 tarihleri aralığında devam eden inşaat çalışmaları sırasında Vedat Aydın görevdedir. Planlamadaki bazı eksiklikler sebebiyle, öngörülen inşaat süresinde 2 yıllık bir gecikme olmuştur.

Melih Gökçek, 27 Mart 1994 tarihinde Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı olarak göreve başlar. Görevinin 2. yılında, 30 Ağustos 1996 tarihinde (A1) ANKARAY, Ardından 28 Aralık 1997 tarihinde (M1) Kızılay-Batıkent hattı işletmeye açılır.

2000’ler: (M2) Kızılay – Çayyolu, (M3) Batıkent – Sincan Metrosu, (M4) Keçiören-Atatürk Kültür Merkezi-Kızılay

Melih Gökçek’in görevde olduğu dönemde açılan bu üç hat, Altınsoy döneminde hazırlanan ve Karayalçın döneminde onaylanan Ankara Ulaşım Ana Planı‘nda yer alan projelerdir.

İlk olarak 2001 yılının Şubat ayında (M3) Batıkent-Sincan hattının temeli atılır. Takip eden yılın eylül ayında (M3) Kızılay-Çayyolu hattının; 2003 yılının Temmuz ayında ise (M4) Keçiören-AKM-Kızılay hattının inşasına başlanır.

Bu hatların inşaları, planlanandan çok daha uzun sürer ve 30 Nisan 2011 tarihli basın toplantısında ABB Başkanı Gökçek, şu açıklamayı yapar:

‘Mali gücümüz yeterli olmadığı için Başbakanımızdan, hükümetimizden talepte bulunduk. Bu talep kabul edildi. Metronun Ulaştırma Bakanlığı’na devriyle ilgili 4 ayrı protokol imzaladık. Bu protokol, Çayyolu-Kızılay, Batıkent-Sincan, Tandoğan-Keçiören ve Ankara Metrosu Elektromekanik İşleri protokolü imzaladık.’

6001 sayılı kanun düzenlemesiyle birlikte önce 25 Nisan 2011 tarihinde (M4) Keçiören- AKM hattı ve akabinde 7 Mayıs 2011 tarihinde (M2) Kızılay-Çayyolu ve (M3) Batıkent-Sincan hatları Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’na devredilir.

Devir töreni sırasında Gökçek, hatların Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan kısımlarıyla ilgili açıklama yapar.

Açıklamaya göre,

• Kızılay-Çayyolu hattının kaba inşaatının birinci aşamasının bittiğini ve ikinci aşamasının %85.21’i,
• Batıkent-Sincan metrosunun %71,78’i,
• Tandoğan-Keçiören metrosunun ise %41,03’ü

Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından tamamlanmıştır.

Ulaştırma Bakanlığı tarafından, 13.12.2011 tarihinde (M2) Kızılay-Çayyolu, (M3) Batıkent-Sincan ve (M4) Keçiören-AKM hatlarının ihaleleri yapılır. Bu hatların sözleşmeleri, 2012 yılının şubat ayında birkaç gün arayla yapılır. M2 ve M3 metro hatları, 13 Mart 2014 tarihinde hizmete açılırken (M4) Keçiören-AKM hattı ise 05.01.2017 tarihinde işletmeye açılır.

Sonuç

ANKARAY ve tüm metro hatları, 1985-1987 yıllarında hazırlanan ve 1994 yılında onaylanan Ankara Ulaşım Planı‘nın kapsamındadır. Dönemin Belediye Başkanı Mehmet Altınsoy tarafından Ankara’nın toplu taşıması ile ilgili araştırmalar yapılarak projelendirilmiştir. Aynı dönemde (A1) Ankaray ve (M1) Batıkent-Kızılay metro hattı için onay alınmıştır.

Mansur Yavaş’ın ‘Murat Karayalçın’ın mimarı olduğu 23 kilometrelik metro hattı’ sözlerinde kastedilen hatlar, ANKARAY (9 kilometre) ve (M1) Kızılay – Batıkent’tir (15 kilometre). Murat Karayalçın’ın Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı olarak görev yaptığı  1989-1993 yılları arasında bu iki raylı toplu taşım hattının gerekli onayları alınmış ve yapımına başlanmıştır. Öngörülemeyen bazı aksaklıklar sebebiyle bu iki hattın yapım süreci uzamış ve Melih Gökçek’in Büyükşehir Belediye Başkanı olduğu 1996-1997 yıllarında hizmete açılmıştır.

2001-2003 yılları arasında yapımına başlanan (M2) Kızılay – Çayyolu, (M3) Batıkent – Sincan Metrosu, (M4) Keçiören-AKM-Kızılay hatları da aynı plan kapsamında yer almaktadır. Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin finansal açıdan sorun yaşaması nedeniyle 2011 yılında Ulaştırma Bakanlığı’na devredilmiştir. Melih Gökçek yaptığı açıklamada metro hatlarının ne kadarının belediye tarafından bitirildiğine dair oranları paylaşmıştır. Ancak bununla ilgili resmi bir belge paylaşılmamıştır.

Sonuç olarak, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı olarak görev almış iki siyasetçinin de söylemlerinde tarihsel açıdan yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu hatların projelerinin yapıldığı ve onay aldığı tarihlerde Mehmet Altınsoy, A1 ve M1 hatlarının projesinde değişiklikler yapıldığı ve inşasının başladığı dönemde Murat Karayalçın ve bu hatların hizmete başladığı dönemde Melih Gökçek Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanı olarak görev yapmaktadır.