fbpx
Yanlış
Doğru
Uydurma

Sonuç

  • İddianın sonunda verilen kaynakta sözde alıntı yer almıyor.
  • İnönü Vakfının web sitesinde “İnönü ve Harf Devrimi – 1928” başlığının altında da iddianın yanlış olduğuna dair açıklama yapılmış.
  • Sözde alıntı metni hiçbir birincil kaynakta yer almıyor.

İddia Yayılımı

Sosyal medyada yıllardır İsmet İnönü imzası ile paylaşılan bir metin dolaşımda. Bu sözde metne göre cumhuriyetin kurucularından ilk başbakan ve ikinci Cumhurbaşkanı İnönü, harf devriminin amaçlarını sıralamış. Bunlar; geçmişin kapılarını kapatmak, Arap-İslam dünyası ile bağları koparmak ve dinin toplum üzerindeki etkisini azaltmakmış. Not şeklinde yazılan bu metin İnönü’nün hatıralarının derlendiği kitabın 2. cildinin 223. sayfasında yer alıyormuş.

İddiayı inceledik.

Kanıt

Alıntının sonunda kaynak belirtildiği için tabii ki önce onu araştırdık. İnönü’nün 2 cilt halindeki hatıraları Bilgi Yayınevince yayımlanıyor. Kitabın ilgili sayfasında harf inkılabından bahsedilse de iddia metni hiçbir şekilde kitapta yer almıyor.

İnönü ilgili sayfada Harf inkılabı ile ilgili şunları yazmış:

“Harf inkılabı bir okuma yazma kolaylığına bağlanamaz. Okuma yazma kolaylığı Enver Paşa’yı tahrik eden sebeptir. Ama harf inkılabının bizde tesiri ve büyük faydası, kültür değişmesini kolaylaştırmasıdır. İster istemez Arap kültüründen koptuk. Arap kültürünün ve Arap dilinin tesiri hakkında, yeni nesiller bizim kadar fikir edinemezler. Bir misal olarak söylemek isterim: Benim çocukluğumda kültür sahibi adamlar, Türk dilinin kifayetsizliğinden, eksikliğinden meyus olarak bahsederlerdi ve bunun içim cemiyet içinde hem Türk diye bir millet olarak Arap’tan ayrılığı kaldırmalıydık hem de sağlam bir dile kavuşmak maksadıyla Arapçayı kabul etmeliydik, derlerdi. Yani vaktiyle devleti kurarken ve Türk dilini yaparken Arap dilini kabul etmek doğru olacaktı, görüşünü hararetle savunurlardı.”

Takip eden satırlarda Osmanlı döneminde edebiyat vesilesiyle Arapça üzerine yoğunlaşma hevesinin Türk kültürünü zayıflattığını belirtip “Latin harflerine geçmek Türk dilini ve milli kültürü kurtarmak için esaslı bir etken olmuştur.” demiş.

İnönü Vakfı açıklama yayımladı

İnönü Vakfının web sitesinde “İnönü ve Harf Devrimi – 1928” başlığının altında incelediğimiz iddiadan da bahsedilmiş. Burada da  hatıratta atıf yapılan sayfada yer alan asıl metnin tamamı verilmiş.  Ayrıca Bilgi Yayınevinin tek ciltlik baskısında ilgili yerin 483. sayfaya denk geldiği belirtilip buradaki bölümün tamamı da verilmiş.

İnönü Vakfında yer verilen metne göre İnönü, harf devrimine başlangıçta karşı çıksa da yürürlüğe girdikten sonra eski harflerle yazmamaya özen göstererek inkılabın yerleşmesine ne kadar önem verdiğini göstermiş.

Murat Bardakçı: Bir başka tarih sahtekârlığı

Tarihi araştırmalarıyla öne çıkan gazeteci Murat Bardakçı, iddiayı 15 Mayıs 2017’de “Bir başka tarih sahtekârlığı” başlıklı yazısında inceledi.

İnönü’nün hatıralarındaki ilgili -bizim de yukarıda verdiğimiz” metni paylaşan Bardakçı, iki metin arasındaki farka “pes” tepkisini verdiğini belirtiyor. İsmet İnönü’nün hatıralarında inkılabın dini sebeplerle yapılmadığını hatta senelerdir söylenen okuma-yazma kolaylığından da söz etmediğini inkılabın temelinde Türkçeyi ve milli kültürü “kurtarmak” düşüncesinin yattığını vurgulamış.

Latin harflerine geçiş fikri

Harfler, dili yazıya döken sembollerdir. Türkler tarihselden moderne birçok farklı yazı sistemini deneyimlemiştir. Göktürk alfabesi, Uygur alfabesi, Soğd alfabesi, Arap alfabesi, Kiril alfabesi ve Latin alfabesi bunlardan yalnızca birkaçıdır.

Arap alfabesinin kabulü de İslam coğrafyasına giriş ile başlamıştır. Türkçe dilinin yapısı itibarıyla yazıya geçirilmesinde elverişli olmasa da dönemin ve içinde bulunan coğrafyada varlık gösterebilme gayesiyle Arap harfli yazı sistemi kullanılmaya başlandı.

Coğrafyanın beraberinde getirdiği politik ve entelektüel ve dini atmosfer dolayısıyla Arap-Fars kültüründen etkilenimler yalnızca yazı sistemi ile kalmamış hatta yalnızca dil üzerindeki ödünçlemelerle bugün Osmanlıca olarak anılan saray dili ortaya çıkmıştır.

Arap harfli yazı sisteminin değiştirilmesi ile ilgili ilk ciddi tartışmalar Tanzimat döneminde başlamıştır. Basın-yayın sektörünün gelişmeye başladığı bu  dönemde yazılı iletişimin en önemli aracı olan alfabe de aydınlar arasında konuşulmaya başlanmış. Latin alfabesi de bu süreçte dile getirilmişse de pek rağbet görmemiş ve Arap harfli yazı sistemi üzerinde sadeleştirme, harfleri ayrı yazma, sesli harf ekleme gibi iyileştirmeler üzerinde durulmuş.

Geç dönemde her yazar alfabe üzerinde kendi iyileştirmesini yaptığı için farklı yazımlar ortaya çıkmış, II. Abdülhamid döneminde ise değişiklikler engellenmiştir.

II. Meşrutiyet döneminde tartışma yeniden gündeme gelmiş ve aydınlar Arap alfabesinin geliştirilmesi ile Latin alfabesinin getirilmesini savunan iki gruba ayrılmıştır.

Türk Harflerinin Kabulü ve Tatbiki hakkındaki 1353 sayılı kanun Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde 3 Kasım 1928’de  yürürlüğe girmiştir. Kanunun gerekçesi 1 sayfadan uzun olacak şekilde belirtilmiştir. Sebepler arasında Arap harfleriyle okuma yazmanın zorluğu, Türk matbaacılığını ve telgrafçılığını ilerlemekten alıkoyması, milli lisanımızın bünyesine uymaması gibi maddeler sıralanmış.

Sonuç olarak İsmet İnönü, iddia edildiği gibi harf devriminin asıl amacının geçmişin kapılarını kapatmak olduğunu söylememiş. İddia yanlış.

İddiayı Teyit, Doğruluk Payı ve Malumatfuruş üzerinden de inceleyebilirsiniz.

Bu sonuca itiraz et

Etiketler

  • Harf devrimi
  • ismet inönü

İlginizi Çekebilecek Doğrulamalar

İlginizi Çekebilecek Doğrulamalar